Dr. Vum Son Tangthu

Ka pa Vum Son Suaktak pen Pu Ngul Zam le Pi Neam Mang-te sungpan 1937 November 9 ni in Sizang khua ahi Tamdeang khua ah suak hi. Asuah ma-in a u te 2 sungtholh tawh si uhi. Tua ahimanin unau 8 lakpan aupen ong suak hi. Vum Son pa pen health inspector khat hia Zogam akhunglam khuapi 3 ah nasem hi. Apa tawh mun tuamtuam ah zui kawikawi ahimanin Zogam khunglam aa kampau lianzawte pau thei gai hi. Pau thei bekhilo Zomite sungah kampau dangdangte in adangdang kampaute atheih theih nadingun zong bawl lai hi.

Zogam ah Sangmangte 1812 akipan ong lutta uh ahi hi. Anulepate pen Tapidaw aciik mahmahte uh ahi hi. (Tua hun lai aa) Tapidawte in kamdawn tangthute pen biakna tawh kituakloin ngaihsun uh ahiman tua bang kamdawn tangthu gennate kikham hi. Ahizong Vum Son ii anu lampan apu in khua na mukhol-a tua kamdawn tangthute kemcing zo ahimanin Vum Son in Zo Tangthu (Zo History) thu ong thei thei ahi hi. Hih bang tuahkhakna hangin amah bek hilo adang mitampi ii nuntaknate seekpha ahi hi.

Falam ah Tan X a on khitciang Zangkong pilna sang sinna RASU ah sang zomin BSc (Geology) ong ngah hi. Hih mun ah Vum Son in kampau thak, Kawl pau, sin kha-a ngeina thak khat tawh kituak kha hi. Kawlgam mun tuamtuam pan sang naupangte tawh kimu kha zel ahimanin minam dangte tawh kithuah zia ong sin toto thei zel hi. Tua mun ah zong mualsuak hi. Zangkong aom sungin amah pen aksi khin kimawlna (Chinese checkers) siampen ahimanin minthang simsim hi.

Gam bup laivuanna ah mat sang tak tawh gualzo ahimain Freiberg, Germany (nidanglai East Germany) ah pilna sinbeh theihna hamphatna ngah hi. Tua mun ah MSc zo-a tua khua mah aa Petroleum Exploration and Mining Academy ah PhD zom suak hi. Zogam tawh gam zapi akigamlatna hih mun ah zong lawl le gual neihna le a sia professor-te zahtakna ngah thei zah dingin nungta hi. Atatakin PhD kam kinialna (defenses)te ah angai dingin sapna tampi ngah zel ahi hi.

Tua kikalin ka nu, German tualsuak, tawh kimu uhi. Kiit kingai pah uhi. PhD angah hun in zi nei-a tanu 2, kei le ka nau, zong nei hi. Sangnaupang visa bei ahimanin hih innkuan note Kawlgam ciahkik uhi. Hih bang ciahkikna in khialhna khat hi ci’n mukhia uhi. A li un Kawlpi le Zangkong ah aom dan uh nuamsa napiun ka nu ading khuahun pen thuaklahhuai khat ong suak hi. Amah le atanu tegelte West Germany ah exist visa tawh ka pai thei uhi.

Gam mangtulak sung phu-a Vum Son pen Salween gunpi gei Sawletha, Karenni siah le galkap phual khat, ah ong tung hi. Tua panin maban zop theih nading kiphallo hi. Tua mun aa galkapte pen agilkial mahmah na hi uhi. Vum Son in pen khut guak tawh ngasa man thei se hi. Tua bangin akhut tawh ngasa mana gal phual aa teng khempeuh vak vah didek ahimanin galkapte’n zahtak mahmah uhi.

Tua hang mahin Chaing Mai ah paisuak theih nading phalna ngah thei suak hi. Chaing Mai ah Germany siikzum tawh kizom thei hi. Hih bang teng tawh West Germany aa om a innkuante tawh kigawm thei-a 1979 ciangdong tua gam ah om uhi. Vum Son nasepna company in amau innkuan US ah piang sak hi. Namgim khukte ah nasemkawmin Zo History laibu ading thukanna le laigelhnateh deihtak ong kipan thei ahi hi.

Zo History pen ahih leh 1986 kum in kihawmkhia zo hi. Hih in Zomite tungah khauh tak mahin nasemin mi tampite in sung khat, zang khat suan i hih lam telkhia thei uhi. Vum Som in Kawlgam aa Chin, India aa Mizo le Kuki akl Bangladesh aa Bawm minamte pen minam khat pan ong hiangkhiate hi uha hih Zo minamte pen Mangkangte ong lut ma le ong lut khit hunte ah kithehthang mang ahi uhi ci’n lakkhia ahi hi. Zo History in kigawmkhawmkikna (reunification) nasepna tampi piang sak-a tuni dong mah gua bang hinghing lai uhi.

Zo History akhet ahawm khit, ka pa pen tual vai le gam vaite ah deihtak ma ong pang semsem hi. Foundation for Democracy in Burma ii lutangpi dingin kum 5 sung sem hi. Committee for Restoration of Democracy in Burma ii pawllut khat zong ahi hi. Tua khitciangin Chin National Council le Chin Freedom Coalition-te ong phuankhia hi. Chin Forum zong ong gawmtuah thei hi. Hih Chin Forum pen mailam Chin State ah zat ding gam thukhunpi agelh ding ahi hi.

Zoi Innkuan, Washington DC, ii thudotpi dingin zong panla-a Political Affairs Committee of Chinland (PACC) ii thudotpi pawl ah zong kihel hi. Mihing ngahhuai vaite ah zong ka pa pen nak pan mahmah-a 1987 kum UN le UNHCR ah Kawlgam vai thugenna aneihna tungtawnin ngahhuai maphu khat ong suak hi. Zo History ah alunglutna hang mah in ZORO (Zo Reunification Organization) ii pawllut khat le ZOLITE (Zomi Literature Institute) aphuankhiate lak ah khat in kihel hi. Vum Son in hiamgam tawilohna thu pai zia aup mah bangin hiamgam tawilo-a langpan ziate ahilh hi. 1991-99 sung NCGUB le adang kipawlna tuamtuam ah nasem hi.

Vum Son ahih leh khantawn pilnasin khat ahi hi. Kawlgam thautawite in galhiam tawh lehpan ding athupit sak laitakun Vum Son in ahih leh hiamgam tawiloh langdona tawh deihtak panla hi. Ama dinmun tawh kisai kinial suah theih ding tampi oma ahizong amah in ahih leh ama upna aom bangin ma phu toto hi. Lai (thesis) khat ong gelha ‘Ne Win Doctrine’ cih ahih hi. Tua sungah Ne WIn in singnuai thautawite hangin hamphatna angahnate kawkkhia hi. Ama genna ah Ne Win in Kawlgam nam neu tualmite tungah a galkapte gamhtatnate akisam hi cih paulap ngah sak hi ci hi. Bekthamlo damdam le geelsiam takin nam neute aphiatsiang theih nading thautawi langpannate kisam sa hi cih ahi hi.

Gam vai nasepnate banah Vum Son in refugee tampi mah panpih hi. Germany atung masa Kawlgam pan refugee-te pen ka pa huhsa tampi mah om uhi. Azi tawh akikhen khit US atun zawhkhit nung a inn pen refugee akua mapeuh ading kong honsa ahi hi. Atanu tumpen, tua hun lai a kum 12 apha, Lianna bang zumkong mangkong ah tonpih thei zel hi. Amau unau gel in ahih leh amah pen Khamtung pan ong pai apiandang mi khat in mu liang uhi. Azi tawh akikhensiang khitteh Washington DC ah kituah hi. Bang hang hiam cih leh tua teng pen sum zonna hoih bek hilo athupizaw ah DC ah Mizo bulomkhat om hi. Mizo-te in u khat nau khat banga a angvannate mun tam simsim ah gen zel hi. Zang khat suan cih theikawmsa mahin Vum Son in a angvan-a atawpna ah kipawlkhawm hi.

Asawtloin Chin le adang refugee-te US ah ong lutlut thei uha tua bang mi tampite a inn ah ong ciahpihin gam vai gambel siauhna ah huhin panpih hi. Pawlkhat bang in amah pen Kawlgam suahtak nading kal masa hi, ci liang uhi. Zomite bek hilo avom akang minam kim ading a inn kong pen akihong ahi hi. Ni khat bang Vietnam-te khat in ka inn kong uh ong kiu-a Vum Son tawh va kimu lecin om nading mun ong pia ding hi, ong kici hi, ci hi. Vin,Vietnam-pa, pen California pan Washington DC ah nasep zonga ong pai ahi hi. Nasepna tuamtuam ah dawp kawikawi-a om nading nei keng cih zong gen thei zel hi. Tuaciangin Vum Son sam in kici hih tuak hi. Vin pen ko tawh kha 2 bang, akhongin, omkhawm hi. Annek lim hetlo ding cih thei ahimanin Vum Son in akong va kiu aa ko tawh ong ne in, va ci thei zel hi. Tua bang ciang Vin zong nitak an ong nekpih zela tun ahih leh zi tawh ta tawh om ta uhi.

Ni khat, Vum Son in American-te khat inn ong ciahpih hi. Amah ko tawh omkhawma ka kitheihpih mahmah uhi. Inn sung lutkawmin Vum Son in, ‘amah pen thong sungpan ong pusuak lian hi’n, omna ding neilo,’ ci hi. Citatak leng, Vum Son in ahih leh mel nam tuamtuam mite akem ahuh hi. Patrick akici Mizo-te khat tawh akiteng Piantit-te khat zong om hi. Ko innkuan tawh kithei pah saisai lel hi ung. Ahizong, amah pen thukhen zum tawh buaina nei den-a Vum Son nangawn tawh buai ngei uhi. Ka pa’n hih pa pen thong sungpan tam veipi mah va tankhia den hi. Ahizong ka pa in ahih leh phunsan seloin Patrick le amah banga adang mite ading inn kong hon denin om ahi hi.

Namgim khukte ah khat vei kuan leh atate tawh kaal tampi mah kikhen uh ahimanin tua nasep pan khawla, akhawl khitciang nasep thak khat pat sawm hi. Atate tawh omkhawm ding, gamvai aukte semsem dingin atawpna ah tawlnga ding cih adeih thu hi. Leitang lei-a inn lam ding ong khensat hi. Singkung aphatna khawk khat ah atamman lualo inn khat ong lei-a tua inn puahkik dingin Vum Son in a hun awngte ong zanghta hi. Sun hun in nasep tampi sem-a van zuakna sai ah ahizong taxi hawl ahizongin sem kawikawi hi. Zogam ah ahih leh mite in amau inn ding amau mah in lam uhi. Ama khan sungah zong inn tampi lam ngei-a anu ading buuk alam khawng zong gen thei zel hi. Atanute ahi kei le ka nau in zong lampih hi ung.

Ahiin ci ni ci leng inn lam dante tawh kisai ngaihsut zawhloh zah dongin ong hilha ko tegel in ka hih uh leh tua pilna siamnate mah ka zanghzangh lai uhi. Vum Son in inn lam nuamsa hi. Washington area ah innkuan khat omna inn 4 lamin anunungpen bel alungngaihngaih inn ahi hi. Vum Son in anau naupen ahi Thawng Ngo ading inn khat lam sak-a tuni dong mah tua inn ah teeng lai uhi.

Vum Son nuntakna pen abei kuan ong hita hi. A lungngai ngaih inn zong lam zo in, a tuahtuahna ah a gualzo nuntakna tawh nungta zo hi. Tu 3 aneih khit nungin Pu min pua taktak in leitung nuntakna nusia ahi hi. Vum Son nuntakna pen abei kuan ong hita hi. Alungngaihngaih inn zong lam zo. Atuahtuahna ah agualzo nuntaknate nungta hi. Atu 3 na zong asuak dek hia amah zong nuam mahmah zo hi.

Zo History tawh kisai zonbehna tuamtuamte khangguikante tawh sepkhop ding zong geelkhin. Kipawlna tuamtuam ah lawp takin kihel bek hilo thului tampi zong gelha internet le adang lai kibawlte ah ong suakkhin hi. Asia ni suahna khang lam aa om pilna sang sinte in Zo tangthu tawh kisai atelthei khatin ngaihsun uha khangno Zo tangthu kan tampite in thudot holimna tampi zong bawl khin zo uh.

Vum Son pen biakna mi hilo. Tua sangin mihingte kha, tua khate ii sikdona, pangpuatna, pilna le hihzawhnate ah upna nei zaw hi. Amah in ahih leh alamdang mahmah mihing khat ahi hi. Dr Vum Son in atanu 2 ahi Mang Khan Cing (Bianca Son) le Zam Lian Vung (Liana Suantak), tu 4: Otilio, Dim Hau (Sonora), Son Zo Khai (Alina) le Neam Mang (Joule)-te, laiguizom 5 ahi: Suak Kang, Vung Khai, Cin Za Dal, Lian Kop Cin le Ngo Cin Thawng-te nusia hi.

Note: Hih Dr. Pu Vumson Tangthu tom pen a tanu Lia Mang Khan Cin @ Bianca Son in Mikang lai (English) tawh a gelhna pan Zomite simtheih kim ding deihna tawh Tongsan Tanute in hun tampi la in Zolai tawh hong kiletkhia ahi hi.

Copyright © 2006 - Sian Tongluan.

Theme Customizer

Gaussian Texture



Gradient Background